Lý thuyết văn học là gì?
Lý luận văn học là việc nghiên cứu văn học ở mức lý thuyết tổng quát, nhằm tìm ra những quy luật chung nhất của văn học. Trong nghiên cứu này, chúng ta sẽ tìm hiểu về bản chất của sáng tạo văn học, chức năng thẩm mỹ và xã hội của văn học, cũng như các phương pháp lí luận và phân tích văn học.
Để giúp bạn hiểu rõ hơn về lý luận văn học và giải đáp câu hỏi “Lý luận văn học là gì?”, chúng tôi sẽ chia sẻ nhiều thông tin hữu ích hơn dưới đây.
Tầm quan trọng của lý luận văn học
Lý luận văn học đóng vai trò quan trọng bởi nó giúp chúng ta:
1. Xác định tính chất, thể loại và hình thức văn học
Lý luận văn học giúp chúng ta trả lời các câu hỏi về văn học: nói lên nguyên tắc hình thành và phát triển của văn học, mục đích và tác dụng của văn học, và nhiều hơn nữa. Các tác phẩm văn học không được sáng tác tùy tiện, mà đều có nguyên tắc, cơ sở rõ ràng và cụ thể. Chúng được nhóm lại thành các nhóm tương tự, với các phương thức nhất định.
2. Làm rõ chức năng thẩm mỹ của văn học
Mọi hoạt động sáng tạo của con người đều có yếu tố thẩm mỹ. Và lý luận văn học ra đời để giữ và tạo ra giá trị thẩm mỹ cho thế giới. Nó giúp chúng ta chiếm lĩnh những giá trị thẩm mỹ của thế giới và sáng tạo những giá trị thẩm mỹ mới cho thế giới.
3. Xác định quy luật phản ánh hiện thực và đặc điểm của nó
Chức năng này của lý luận văn học giúp trả lời những câu hỏi như: Văn học và đời sống có quan hệ với nhau như thế nào? Những đặc điểm này được thể hiện như thế nào? Văn học phản ánh hiện thực như thế nào?
4. Xây dựng hình ảnh và điển hình
Yếu tố hình ảnh là yếu tố quan trọng, là thước đo thành công của một tác phẩm văn học. Nghệ thuật thể hiện và phản ánh cuộc sống thực tạo nên nét đặc sắc của tác phẩm.
5. Xác định phương pháp sáng tác và phân tích tác phẩm
Lý luận văn học cung cấp những nguyên tắc tư duy và nghệ thuật chung về mối quan hệ giữa nghệ sĩ và hiện thực trong quá trình sáng tạo hình tượng, nội dung và nghệ thuật.
Mối quan hệ giữa lý luận văn học và một số nghiên cứu văn học khác
1. Lý luận văn học với lịch sử văn học
Lý luận văn học và lịch sử văn học có mối quan hệ mật thiết với nhau. Cả hai đều nghiên cứu về văn học, một bên tập trung vào cấu trúc văn học, một bên tập trung vào sự sáng tạo của văn học. Cả hai có quan hệ tương đối và tác động lẫn nhau. Văn học chỉ phát triển khi có cả hai yếu tố này. Ngược lại, nếu không nhìn thấy những đặc điểm và quy luật chung, ta không thể giải thích quá trình phát triển của văn học.
2. Lý luận văn học với phê bình văn học
Phê bình văn học, lịch sử văn học tập trung vào những hiện tượng cụ thể, trong khi lý luận văn học tập trung vào những quy luật chung hơn. Do đó, phê bình văn học và lịch sử văn học cung cấp những khái niệm chung cho lý luận văn học. Ngược lại, lý luận văn học được coi là một môn triết học đặc thù của văn học, cung cấp quan điểm và tri thức cho phê bình văn học và lịch sử văn học.
3. Lý luận văn học và phương pháp nghiên cứu văn học
Văn học là một lĩnh vực khoa học, và để làm khoa học, cần có phương pháp. Không có phương pháp thì không có khoa học. Lý luận văn học cung cấp hệ thống lý luận về phương pháp nghiên cứu văn học, giúp các nhà nghiên cứu văn học tiếp cận nhanh chóng với khoa học văn học.
4. Lý luận văn học với mỹ học
Mỹ học là lĩnh vực nghiên cứu nghệ thuật, và lý luận văn học chỉ là một phần nhỏ trong lĩnh vực nghiên cứu này. Mỹ học trang bị cho các nhà nghiên cứu văn học và lý luận văn học những cơ sở lý luận, tiêu chí thẩm mỹ và định hướng.
5. Lý luận văn học với ngôn ngữ học
Ngôn ngữ học nghiên cứu toàn bộ hoạt động ngôn ngữ của con người để xác định đặc trưng và quy luật của ngôn ngữ dân tộc. Ngôn ngữ học tập trung vào ngôn ngữ của con người nói chung, trong khi lý luận văn học chỉ đề cập đến ngôn ngữ của văn học nghệ thuật, như một phần của hình thức nghệ thuật.